Mikrobiota a spektrum autyzmu

Mikrobiota jelitowa to nieodłączny element funkcjonowania organizmu każdego człowieka. Nie od dziś wiadomo, że odgrywa ważną rolę w utrzymaniu równowagi działania, nie tylko przewodu pokarmowego, ale wszystkich układów, nawet nerwowego. Nieprawidłowy skład mikrobioty może występować w przypadku różnych schorzeń, dolegliwości i zaburzeń. Coraz częściej kwestie zmian w mikrobiocie jelit porusza się w kontekście osób ze spektrum autyzmu. Przyczyny i konsekwencje zmian mikrobioty nadal podlegają dyskusjom i badaniom. W ostatnim czasie rozpoczęto również badania nad mikrobiotą jelit jako przyczyny spektrum autyzmu. Oto wszystko, co warto widzieć o roli mikrobioty jelitowej w autyzmie.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Co to jest autyzm?
• Jakie są najczęstsze dolegliwości związane ze spektrum autyzmu?
• Jak wygląda i działa mikrobiota jelit u osób w spektrum autyzmu?
• Czy skład mikrobioty stanowi czynnik ryzyka rozwoju spektrum zaburzeń autystycznych?
• Jak można wspierać mikrobiotę jelit osób ze spektrum autyzmu?

Przeczytaj również: Czy istnieje idealna dieta dla dzieci z autyzmem?

Dietetyczka udzielająca konsultacji w Instytucie Mikroekologii w Poznaniu. Specjalizuje się we wspieraniu dietetycznym osób z SIBO oraz chorobami układu sercowo-naczyniowego. W swojej praktyce wykorzystuje wiedzę z zakresu wpływu mikrobioty jelit na organizm człowieka. Edukację żywieniową traktuje jako kluczowy element holistycznej opieki dietetycznej.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu- co to jest, jakie są przyczyny autyzmu i objawy?

Spektrum autyzmu (ASD – z ang. autism spectrum disorder) to zaburzenie neurorozwojowe, które charakteryzuje się występowaniem deficytu w zakresie komunikacji oraz interakcji społecznej, ograniczonymi lub powtarzalnymi zachowaniami i zainteresowaniami. Zaburzenia ze spektrum autyzmu mogą być zdiagnozowane zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. U osób w spektrum zauważalne jest często zaburzenie rozwoju mowy, przez co pojawiają się trudności komunikacji, a czasem współwystępuje również zaburzenie rozwoju intelektualnego. Z drugiej jednak strony można również spotkać wysokofunkcjonujące dzieci i osoby dorosłe w spektrum. Oznacza to, że pomimo występowania cech spektrum autyzmu, osoby neuroatypowe są w stanie funkcjonować podobnie jak osoby neurotypowe (bez ASD). Przyczyny autyzmu nadal nie są do końca znane. Uważa się, że na rozwój i przebieg wpływa wiele czynników, w tym genetyka, czy też czynniki środowiskowe związane z okresem prenatalnym i okołoporodowym, wpływającym na rozwój ośrodkowego układu nerwowego.

Objawy spektrum autyzmu to nie tylko problemy z interakcjami społecznymi, czy trudności komunikacji. U osób w spektrum może pojawić się szeroki profil objawów obejmujący też lęk, czy zaburzenia snu. Dodatkowo, objawom tym mogą towarzyszyć zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego, a także problemy żołądkowo-jelitowe. Do najczęstszych objawów ze strony układu pokarmowego należą: ból brzucha, biegunki i zaparcia, wzdęcia, czy też refluks żołądkowo-przełykowy. Takie dolegliwości często związane są z występowaniem zaburzeń motorycznych i trawiennych układu pokarmowego, zwiększonej przepuszczalności jelit, stanów zapalnych jelit, czy też zaburzeń w składzie mikrobioty jelit. Problemy jelitowe mogą być trudne do zdiagnozowania ze względu na ograniczoną komunikację, czy też zmiany w odczuwaniu bólu przez osoby ze spektrum autyzmu.

Mikrobiota jelit u osób w spektrum autyzmu

Mikrobiota jelit, czyli bakterie, grzyby, wirusy, pierwotniaki, żyjące w naszych jelitach, wpływają na funkcjonowanie całego organizmu człowieka. Ten “mikroświat” różnych mikroorganizmów pełni kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia, wspomaganiu trawienia, syntezie niektórych witamin, regulacji układu odpornościowego oraz funkcjonowaniu układu nerwowego. W związku z tym naukowcy już od dawna szukają powiązań mikrobioty z występowaniem zaburzeń neurorozwojowych. Wiele badań naukowych zwraca uwagę na temat mikrobioty i jej zmian w przypadku zaburzeń ze spektrum autyzmu. Najczęstsze obserwacje dotyczą zmniejszenia stosunku Bacteroidetes do Firmicutes, czyli bakterii które wykazują działanie ochronne i tworzą barierę jelitową. Dodatkowo zauważalne jest zmniejszenie liczebności bakterii z rodzaju Bacteroidetes, odpowiedzialnych za trawienie polisacharydów. Niektóre badania zwracają również uwagę na obniżenie liczebności szczepów bakteryjnych m.in. z rodzaju  Lactobacillus, Lactococcus, Enterococcus spp. Wszystkie te zmiany w skłądzie mikrobioty jelit u osób z autyzmem mogą przekładać się na nieprawidłowe trawienie węglowodanów, a w konsekwencji powodować szeroki profil objawów ze strony układu pokarmowego.

Mikrobiota jelitowa a zachowanie

Jak wskazują badania naukowe, mikrobiota jelitowa jest powiązana szczególnie z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego, ale także objawami behawioralnymi, typowymi dla zaburzeń ze spektrum autyzmu, takimi jak: zaburzenia rozwoju intelektualnego, rozwoju mowy, czy interakcji społecznych. Jak to możliwe? Wpływ mikrobioty na zachowanie związany jest z funkcjonowaniem dwukierunkowego szlaku w obrębie osi jelito-mikrobiota-mózg. Główną rolę odgrywają tutaj bakterie jelitowe wytwarzające neuroprzekaźniki, które mogą wpływać korzystnie na funkcjonowanie układu nerwowego. W przypadku braku równowagi w obrębie mikrobioty jelitowej (tzw. dysbiozy jelitowej), może dochodzić do obniżenia ilości tych bakterii, co może mieć odzwierciedlenie w nastroju i zachowaniu. Dodatkowo dysbioza może przyczynić się do powstania zwiększonej przepuszczalności jelit, co często obserwuje się w przypadku osób z ASD. Zwiększona przepuszczalność jelit wpływa na przedostawanie się różnych substancji, z jelit do krwiobiegu, aktywujących układ immunologiczny i powodujących stan zapalny w organizmie. Sygnały zapalne mogą trafiać do jelitowego układu nerwowego, a następnie do ośrodkowego układu nerwowego, wpływając na jego pracę i zachowanie.

Mikrobiota jelitowa czynnik ryzyka ASD?

Dotychczasowe badania mikrobioty jelit osób z ASD sprowadzały się do udokumentowania zmian jakościowych i ilościowych w mikrobiocie, o których wspomniane było wyżej. Jednak nie udawało się ustalić kierunku związku przyczynowo skutkowego. Oznacza to, że nie do końca wiadomo, czy zmiana składu mikrobioty wpływa na rozwój cech spektrum autyzmu, czy raczej to czynniki  występujące w autyzmie, jak np. wybiórczość pokarmowa, powodują zmiany w składzie mikrobioty. Jednak jedno z  najnowszych badań Zhi i in. (2023) nad mikrobiotą podjęło próbę udowodnienia związku przyczynowo skutkowego istniejącego między mikroorganizmami jelitowymi a występowaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Wykorzystano do tego badania genetyczne. Analizie poddano 206 mikroorganizmów jelitowych i dane genetyczne z badania GWAS (Genome Wide Association Study). Następnie w celu określenia związku przyczynowo skutkowego przeprowadzono randomizację mendlowską (RM). Randomizacja mendlowska to nowatorski projekt genetycznego badania epidemiologicznego, który wykorzystuje zmienność genetyczną do rozwiązywania kwestii przyczynowych związanych z wpływem modyfikowalnego narażenia na różne wyniki.

Po wielu analizach udało się potwierdzić, że istnieje znaczący związek dwóch bakterii w rozwoju zaburzeń ze spektrum autyzmu. Ustalono, że bakterie z rodziny Prevotellaceae zwiększają częstość występowania spektrum autyzmu o ok. 24%, natomiast bakterie z rodzaju Ruminococcaceae wpływają na zmniejszenie częstotliwości wystąpienia ASD o ok. 22%.

Rys.1. Podsumowanie dwupróbkowego badania RM wykazało związek przyczynowy pomiędzy taksonami mikrobioty jelitowej a autyzmem. Pięć taksonów mikrobioty jelit zmniejszało ryzyko ASD, podczas gdy dwa taksony mikrobioty zwiększały ryzyko wystąpienia ASD. [Źródło: Li, Zhi et al. “Gut microbiota and autism spectrum disorders: a bidirectional Mendelian randomization study.” Frontiers in cellular and infection microbiology vol. 13 1267721. 14 Dec. 2023, doi:10.3389/fcimb.2023.1267721]

Dodatkowo wyjaśniono również mechanizm działania mirobioty z rodziny Prevotellaceae i rodzaju Ruminococcaceae oraz pozostałych trzech rodzajów bakterii o potencjalnym wpływie, zidentyfikowanych metodą RM (patrz rys. 2).

Rys.  2. Mechanizm działania mikrobioty (dodatni i ujemny) w ASD zidentyfikowanym metodą MR [Źródło: Li, Zhi et al. “Gut microbiota and autism spectrum disorders: a bidirectional Mendelian randomization study.” Frontiers in cellular and infection microbiology vol. 13 1267721. 14 Dec. 2023, doi:10.3389/fcimb.2023.1267721]

Czy zatem można stwierdzić, że zmiany w mikrobiocie stanowią przyczyny spektrum autyzmu? Nie do końca. Wyników tego badania nie należy interpretować dosłownie, że bakterie jelitowe wywołują zaburzenia ze spektrum autyzmu. Spektrum autyzmu to zaburzenia rozwojowe (neurorozwojowe) dziedziczone na tysiącach genów, wnoszących predyspozycję do zaburzenia. Skład mikrobioty jelitowej może stanowić czynnik wyzwalający, który przyczynia się do wystąpienia zaburzenia, w przypadku istniejącej predyspozycji genetycznej. Innymi słowy, mikrobiota jelitowa może zwiększać ryzyko wystąpienia autyzmu i nasilać cechy spektrum autyzmu u osób posiadających predyspozycję genetyczną.

Wsparcie mikrobioty jelit, czyli probiotyki w autyzmie

Brak równowagi mikrobioty (dysbioza jelitowa) jest czynnikiem, który może wpływać w pewnym stopniu na rozwój, ale przede wszystkim na nasilenie objawów u osób ze spektrum autyzmu – zarówno jelitowych, jak i behawioralnych. W związku z tym w przypadku różnych towarzyszących objawów spektrum autyzmu, warto zadbać o mikrobiotę jelitową, wspierając ją odpowiednimi probiotykami. Probiotykoterapia w autyzmie ma na celu przywrócenie równowagi mikrobioty i zwiększenie liczebności bakterii ważnych dla zdrowia, w tym produkujących neuroprzekaźniki oraz wsparcie bariery jelitowej. Jak wybrać probiotyki? Można zacząć od wykonania badania mikrobioty jelit, które oceni jej stan. Badanie mikrobioty jelit dostępne jest w Instytucie Mikroekologii, w kilku panelach o różnym zakresie – sprawdź tutaj. Umożliwia analizę mikrobioty potencjalnie patogennej, ale również prozdrowotnej w tym: immunomodulującej, ochronnej, odżywiającej nabłonek jelitowy, prebiotycznej oraz neuroaktywnej, czyli tej działającej na mózg. Poznanie stanu mikrobioty to nie wszystko, co daje badanie w Instytucie Mikroekologii. Na podstawie wyniku badania mikrobioty jelit i występujących objawów, specjaliści Instytutu dopasowują indywidualne zalecenia probiotykoterapii i dołączają je do wyniku. Więcej informacji na temat możliwości wsparcia organizmu osób w spektrum znajdziesz tutaj.

Równie ważna jest dieta w autyzmie. Jak pokazują nasze doświadczenia, prowadzenie probiotykoterapii równolegle z dietą przyczynia się do poprawy stanu jelit oraz ogólnego funkcjonowania dzieci z autyzmem. Dieta eliminacyjna powinna być prowadzona pod okiem dietetyka, na podstawie wyników badań w kierunku alergii i nadwrażliwości pokarmowych – więcej o tych badaniach przeczytasz tutaj. Podsumowując, holistycznym uzupełnieniem terapii w autyzmie jest działanie dwutorowe, polegające z jednej strony na probiotykoterapii wspierającej mikrobiotę, barierę jelitową i oś jelito-mózg, a z drugiej na eliminacji z diety produktów powodujących stan zapalny w organizmie.

By holistycznie wspierać osoby ze spektrum autyzmu, przygotowaliśmy specjalistyczne pakiety, które pozwalają na kompleksową diagnostykę oraz wprowadzenie indywidualnie dopasowanej diety eliminacyjnej i probiotykoterapii.